Op 8 maart 2018 is er een schitterende documentaire in première gegaan over Berthe Morisot. In deze documentaire gaat regisseur Klaas Bense in Frankrijk op zoek naar de herkomst van een onbekend schilderij waarop mogelijk Berthe Morisot (1841-1895) afgebeeld staat. Aan de hand van zijn zoektocht schets hij een levendig en kleurrijk portret van het bewogen leven van de kunstenares. Bovendien wordt duidelijk dat Berthe Morisot een krachtige inspiratiebron is voor jonge vrouwen in onze huidige samenleving.
Voorafgaand aan de première ben ik bij Radio NPO1 Nieuwsweekend geweest om te spreken over Berthe Morisot. Beluister de podcast hieronder.
Portret van een vergeten kunstenares: Berthe Morisot
Op 8 maart 2018 heeft NPORadio1 een redactioneel stuk geplaatst over Morisot wat ik hieronder citeer.
Berthe Morisot, de onbekende grondlegger van het impressionisme
Monet, Degas, Pissarro, Renoir en Sisley. Zelfs zonder voornaam herkennen we deze namen als de mannen van het impressionisme. Maar de kern van deze beweging werd gevormd door zes schilders. De naam die ontbreekt, is die van de enige vrouw: Berthe Morisot (1841-1895). De documentaire Morisot – Moed, storm en liefde van Klaas Bense moet verandering brengen in de onbekendheid van deze vrouw bij het grote publiek. Hanneke Groenteman sprak Bense in Nooit Meer Slapen en ook Nieuwsweekend besteedde in het kader van vrouwendag aandacht aan deze grondlegger van het impressionisme.
Als mensen Berthe Morisot kennen, dan is het als model van Édouard Manet, maar in haar eigen tijd (de 19e eeuw) was deze vrouw heel bekend. Haar werk hangt weliswaar in grote musea en ook is ze de vrouwelijke schilder van wie het werk op veilingen het meeste opbrengt, maar toch heeft dit niet geleid tot bekendheid bij het grote publiek. Via eBay kwam Klaas Bense op het spoor van Berthe Morisot. Zijn zoektocht leidde uiteindelijk tot de documentaire Morisot – Moed, storm en liefde, die vanaf vandaag in de bioscoop draait.
Een ’typisch vrouwenleven in een vrouwonvriendelijke tijd’
Het algemene idee in de 19e eeuw was dat vrouwen vooral op aarde waren ‘om het hart van de man te verwarmen en kinderen te baren’. Berthe groeide op in die cultuur, met die spelregels en leidde volgens Groenteman in Nooit Meer Slapen dan ook een ’typisch vrouwenleven in een vrouwonvriendelijke tijd’. Berthe schilderde altijd thuis, want ze had geen eigen atelier. Bense: “De gedachte dat zij als vrouw alleen naar een atelier zou gaan, zou reden kunnen zijn voor roddels, napraat, dus dat werd niet gedaan. Elke avond ruimde zij alle spulletjes weer op in de kast en dan ging zij weer terug naar haar normale oude leven. Het leven dat van haar verwacht werd.”
Klaargestoomd voor een huwelijk in de betere kringen
De vrouwen werden in Berthes tijd klaargestoomd voor een huwelijk in de betere kringen, een huwelijk waarin ze moesten kunnen pianospelen en schilderen, maar allemaal slechts een beetje. Het mocht vooral niet te goed worden. Ook kunsthistorica Karin Haanappel, schrijver van Herstory of Art (2012), is duidelijk over de spagaat waarin Berthe zich bevond: “Zij heeft kunst geleerd om een mooie plek te veroveren op de huwelijksmarkt. Dat hoorde bij die gegoede kringen. Haar ultieme levensdoel, bij geboorte al, was een goede moeder worden. Daarvoor moest je dus trouwen in die tijd. Je moet trouwen, moeder worden, dat hele huishouden bestieren. En zij voelde van binnen iets anders.” Berthe wilde meer en trouwde pas toen zij al over de dertig was.
In het Louvre, waar zij was om werken te kopiëren (iets wat in die tijd heel gebruikelijk was), ontmoette zij de flamboyante schilder Édouard Manet. Deze schilder, die in die tijd de status van een ‘controversiële popster’ had, was erg onder de indruk was van Berthes ‘donkere’ kant. Ze kregen een vriendschappelijke relatie en Berthe was ook enkele jaren zijn model. Uiteindelijk trouwde Berthe met zijn broer, Eugène Manet, met wie zij dochter Julie kreeg. Berthe stierf aan een longontsteking en is bijgezet in het familiegraf waar ook de beide broers Manet liggen.
Overdonderend mooie schilderijen
Alle kenners zijn het er over eens: Berthe was heel erg goed als schilder. “Het komt vanuit haar ziel”, aldus Haanappel en ook presentator Peter de Bie van Nieuwsweekend noemt de schilderijen ‘overdonderend mooi’. De documentaire van Klaas Bense geeft volgens Haanappel een goed beeld geeft van het leven en de betekenis van Berthe Morisot, maar ze heeft moeite met de suggestie dat Berthe een verhouding had met Édouard Manet. “Daar zijn totaal geen bewijzen voor, dat zijn aannames die een eigen leven zijn gaan leiden.”
Inspiratiebron voor rappende vrouwen
De ontwikkeling van Berthe wordt in de documentaire afgezet tegen de teksten van de jonge Franse vrouwelijk rapper Cayenne. Hiermee is de documentaire ook een feministisch portret geworden over de rol van de vrouw toen en nu. “Wij zijn allemaal een beetje Morisot” rapt Cayenne in de documentaire. Een fantastische vondst, die rapper, volgens iedereen die de film al heeft gezien.
Meer over het onderzoek naar vrouwelijke kunstenaars vind je op de website van Karin Haanappel.
Klik hier om het redactionele stuk op de website van NPORadio1 te lezen.
© Kunsthistorica Karin Haanappel | www.berthemorisot.nl | All Rights Reserved
Gewoon fantastisch deze informatie over Berthe Morisot die ik pas leerde kennen tijdens de basiscursus Kunstgeschiedenis… een indrukwekkende reis door de tijd waar veelzijdigheid een van de aantrekkelijkheden van deze cursus is.